انواع آرزوها

آرزو یعنی اشتها، قوت جذب ملایم.[1] انسان با آرزو همزاد است و با آرزو زندگی می­کند. شب هنگام به امید و آرزوی روزی سرشار از سعادت و موفقیت به بستر می­رود و صبح به امید طلوع دوباره خورشید و روزی توأم با سعادت از خواب بر می­خیزد.

انسان نمی­تواند از امید و آرزو و خواسته جدا باشد. آن چه ناپسند است و در آیات و روایات گوناگون ما را از آن نهی کرده­اند، داشتن آرزوی طولانی است؛ یعنی آرزوهایی که متناسب با میزان توانایی و استعداد و در محدوده قدرت ما و حتی عمر کوتاه ما نمی­باشد. چیزی که نکوهش شده «طول امل» یعنی آرزوهای غیر معقول و غیرمنطقی و دور از دسترس است که معمولا جز غم و غصه و حسرت و غلطیدن به ورطه گمراهی و دور شدن از حدود شرع و چارچوب دین ثمری ندارد. اقسام آرزو : علمای اخلاق آرزو را بر دو قسم تقسیم می­کنند: 1-   آرزوهای صادق، مثبت و سازنده که همچون آب حیات، وجود آدمی را سیراب و پرثمر ‌ساخته و نشاط  و معنویت انسان را بیشتر می­کنند.   2- آرزوهای کاذب و دور و دراز، و به تعبیر دیگر طول امل که از مهم‌ترین رذایل اخلاقی بوده و انسان را  از خدا دور ‌ساخته و به انواع گناهان آلوده می‌کنند. این آرزوها همچون سراب در بیابان زندگی ظاهر می‌شوند و هر لحظه انسان را تشنه‌تر می‌سازند تا از شدت تشنگی هلاک سازند. البته اصل آرزو و امید نه تنها مذموم و نکوهیده نیست، بلکه نقش بسیار مهمی در حرکت چرخ‌های زندگی و پیشرفت در جنبه‌های مادی و معنوی بشر دارد. همان‌گونه که در حدیث معروف نبوی آمده است: « الْأَمَلُ رَحْمَةٌ لِأُمَّتِی وَ لَوْ لَا الْأَمَلُ مَا رَضَعَتْ وَالِدَةٌ وَلَدَهَا وَ لَا غَرَسَ غَارِسٌ شَجَرا» [2] «امید و آرزو، برای امت من رحمت است و اگر امید و آروز نبود هیچ مادری فرزندش را شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی نهالی نمی‌کاشت». اقسام آرزو از نظر قرآن: 1- آرزوهای پسندیده‌: امید و آرزوی پسندیده‌، دل بستن به آینده‌ای است که دسترسی به آن معقول است و با تلاش می‌توان به آن رسیده و این یک امر فطری است‌. « فَمَن کَان‌َ یَرْجُوا لِقَآءَ رَبِّه‌ِ فَلْیَعْمَل‌ْ عَمَلاً صَـَـلِحًا وَ لاَ یُشْرِکْ بِعِبَادَة‌ِ رَبِّه‌ِ أَحَدَا» [3]  پس هر که به لقای پروردگارش امید دارد، باید کاری شایسته انجام دهد، و هیچ کس را در عبادت پروردگارش شریک نکند! در این صورت بدون شک‌، امید و آرزو عامل حرکت چرخ‌های زندگی انسان‌ها است‌ که حتی اگر یک روز از دل‌های مردم جهان برداشته شود نظام زندگی به هم می‌ریزد و کمتر کسی دلیلی بر فعالیت و تلاش و جنب و جوش خود پیدا می‌کند. آرزوهای پسندیده شاخص‌هایی دارد. مثل واقعی بودن‌، قابل تحقق بودن‌، عاقلانه و منطقی بودن‌، مشروع بودن‌، در بردارنده سعادت و کمال نهایی انسان بودن و... . 2- آرزوهای ناپسند: آرزوهای ناپسند به دل­‌بستگی‌هایی گفته می‌شود که بیشتر ذهنی‌، غیرمعقول‌، کودکانه و دسترسی به آن‌ها بسیار بعید است‌. آرزو اگر از حد بگذرد و به صورت آرزوی دور و دراز درآید، بدترین عامل انحراف و بدبختی است‌ و درست همانند آب باران است که اگر از حد گذشت مایه غرق شدن و نابودی خواهد شد. این آرزوی کشنده همان است که قرآن کریم می‌فرماید: «رُبَمَا یوَدُّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ کَانُوا مُسْلِمِینَ * ذَرْهُمْ یأْکُلُوا وَیتَمَتَّعُوا وَیلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یعْلَمُونَ» [4]  کافران (هنگامی که آثار شوم اعمال را ببینند) چه بسا آرزو می‌کنند مسلمان بودند! بگذار آن‌ها بخورند و بهره گیرند و آرزوها آنان را غافل می‌سازد ولی به زودی خواهند فهمید. شاخص‌های آرزوهای ناپسند درست ضد شاخص‌های آرزوهای پسندیده است‌. بعلاوه این­که آرزوهای ناپسند آثاری هم­چون غفلت از یاد خدا، بازداشتن از حقایق‌، فراموشی از مرگ و قیامت‌، به بطالت گذراندن عمر، اضطراب و تشویش خاطر و... دارد.[5] امیر مؤمنان(ع) می فرماید: « مَنْ أَطَالَ الْأَمَلَ أَسَاءَ الْعَمَلَ » [6] هر کس آرزویش را طولانی کند عملش را زشت و ناپسند می­گرداند. چون اگر انسان در زندگی بلند پرواز بود و خواسته ای بالاتر از حد امکانات و توانایی خود داشت و اصرار بر رسیدن به آن به هر قیمت و از هر راهی داشت، مجبور است همه حریم­ها را بشکند و به هر وسیله­ای متوسل گردد تا به خواسته خود برسد و طبیعی است که چنین انسانی نمی­تواند در چارچوب شرع و دین و عقل حرکت کند و اعمالش از حکم دین و عقل پیروی نمی­کند، در نتیجه اعمالش زشت و ناپسند و ناگوار می­گردد. علی اکبر تبریزی